Türklər bizə Tanrımızı, Müqəddəs xaçımızı, İsanın adını və Müqəddəs təslisi verdilər

Senet.az Amerika əsilli Meksikalı yazar Gene D. Matlokun “Ey insanlar, hamınız türksünüz!” kitabından bir hissəni təqdim edir. Qeyd edək ki, “XAN” nəşriyyatında işıq üzü görən bu kitabın redaktoru f.ü.f.d.,dos. Şəmil Sadiq,  Türkiyə türkcəsindən dilimizə uyğunlaşdıran isə Sara Sadıqovadır

Yaradılışın (Tanrının) bizim Onunla/Onlarla uğurlu rə­­qa­bətə girməyimizin qarşısını alma üsulunu mü­za­ki­rə etməzdən əvvəl ingiliscə God (Tanrı) sözünün nə mə­na verdiyinə baxaq. Erkən xristianlıq – sonradan Av­ro­­pada Aryanizm (türkcə Ari) kimi tanınan ilk türk dini Tenqri, insanın daxili kimliyini ən yaxşı şəkildə ifa­də edən və üzə çıxaran İlahi kəlamlar söyləməsinə ica­­­zə verirdi.

Aşağıda qədim türk ruhanilərinin mənəvi tələbat­la­rı­nı ən yaxşı şəkildə ödəyən ruhani və zehni vəziy­yət­lə­ri­nin (Tanrılar) siyahısından bir bölmə verilib:

Hodai/Xodai. Qədim Türklər “H” ilə “X” hərfini əsa­sən eyni səs hesab edirdi, çünki bir çox dildə “H” hər­fi boğaz samitidir. Bu, ingilis dilindəki God kəl­mə­si­ndə Yaradılışın (creation) bütünlüklə görünmədiyi ar­xe­ti­pdir. Əslində “Hər bir şeyin qaynağı” mənasın­da­kı “vulva”, yaxud “vagina”, ya da yaradılış (creation) mə­na­sını verirdi. Qara türklər, yaxud indiki yəhudilər və xristianlar (Pançala Kriştaya), ya da katolik (Ketylika) adlandırdıqlarımız ilahi təza­hür üçün bu kəlməni seçmişlər. Türkcə və san­skrit­cə­dən tö­rəyən Kəşmir dili “Tanrının əsas təbi­ətini” bu cür ifadə edir: Tanrı “hansısa bir şeyin kökü, baş­lanğıcı” anlamındadır. (Ref: George A. Griersonun Dictionary of the Kashmiri language [“Kəşmir dili lü­ğə­ti”]). İsadan yüzlərlə il əvvəl Tanrı, ya da “Boq”a ibadət edən qədim türklərin, özlərinin ilk müqəddəs kitabı kimi “Töv­­rat”ı qəbul etdiklərini qeyd etmək qəribədir. Bu, on­la­­­rın da Pançala Kristaya olduqlarının sübutu ilə ya­naşı, Katolik xristianlığının bozqır yanğını kimi qısa müd­dət­də Orta Asiyanın hər tərəfinə və Hin­distanın içərilərinə doğru yayılmasının başlıca səbəbidir.

1. Məna və yararlılıq baxımından “Tanrı” ilə ey­ni­dir. Sanskritcə Baqa, ya da Baq (Bakh) da eyni şeyi ifadə edir, lakin qapalı mənada. Bu kəlmə türk di­lin­dən təsirlənmiş bütün millətlərdə indi də  deyilməkdədir.
2. Apollonun titulu “İye”, yaxud “Yah”dır. Ey­ni zamanda Xrist, Kristos və Xzdır (Khz). Kristayalar (fi­ni­­kiyalı və türklərin həyat tərzi) üçün Arxetip Ata Xristis idi. Sibirə (Şivarya) Tanrı Şivanın (İlk beş insan nəs­­linin arxetipik atası Pançaya Kristaya) adı verilmişdi. San­­skritcə Dyupitar, Dyaus (Zevs), Dyudan (yəhudi ya­xud Günəş tanrı) törəmişdi və hər biri də qədim türk­lə­rin ilkin tanrı görüşləri olan Tenqrinin sifətlərini təsvir et­­mək üçün işlətdikləri adlar idi.

Hz/Xz. Qədim türklərin İsanı, bütün insanlığın ar­xe­tipinin reinkornasiya olmuş oğlunu – Xristosu nə­zər­də tutmaq üçün dediyi sözdür. Siyahımdakı növbəti Tan­rı ilə həqiqətən də eynimənalıdır.

Dini Budda və İsanın digər adıdır. Adları san­skrit­cə dənizçilər üçün işlədilən “navaja” ifadəsindən tö­rə­miş Navah(x)oların özlərini “Din xalqı” mə­na­sı­nı verən “Dinə” adlandırdıqlarını qeyd etmək ma­raq­lı­dır. Onlar da buddist və xristiandırlar. Bu kəlmə on­la­rın mənşəyi ilə bağlı heç bir şübhə yeri qoymur.

Budda. Özlərini  Buddaya, ya da Hz/Xzə həsr edən­lər necə düşünməli və yaşamalı olduqlarına rahiblərin, vaizlərin, xaxamların və imamların va­­sitəçiliyi olmadan qərar verən, öz ruhlarını özləri kəşf edən və mənəvi üstünlüyə çatmaqda qərarlı olanlardır. Hin­­­distanda insanlara ruhanipolis dövlətini zorla qəbul et­dirən dini liderlərə Brahman deyirlər.

Qospadi və ya Qozbadi. Bu ad Tenqri rahiblərinin belə tələffüz etməyə cəsarət etməyəcəkləri qədər mü­ba­rək və müqəddəs idi. Yenə də özü­nü linqvistik baxımdan müqəddəs təslis və xaçı gerçək elmi teologiyanın sim­volu kimi qəbul edən “Məsih Budda” şəklində aş­ka­ra çıxarır.

1. Mazoxistlər, şiddətdən xoşlananlar, insanın qanlı qurbanlar vermək və müqəddəs kitablar oxu­maq­la Tanrı qatında “doğru” olanı etdiyini düşünənlərdir. Bizim üçün insanlığın beş irqinin arxetipik Atası olan Kris­tini təmsil edən və şaquli dirəkdən tamamilə ayrı olan üfüqi dirəyə mismarlanmış İsanı simvolizə edir. Çünki dünya sivilizasiyası əvvəlcə Şimal Qütb dai­rə­sində başlamış, sonra cənuba doğru – indiki Şri-Lan­ka­ya qədər yayılmışdır. Belin müridləri isə Müqəddəs coğ­rafi cəhətlərin şimal və cənub olduğuna qərar ver­miş­lər. Gecələr şimal-cənub istiqamətinə uzanaraq yatmışlar. Teokratiya liderləri, terror və zorakılıqdan is­ti­fadə edərək, hər kəsi bu cür davranmağa məcbur ediblər. Beləliklə də bədənlərini və ruhlarını Balevaya, yaxud Ab-Ba­be­lə, yəni “Təlatümün atası”na təslim etmiş olublar.

Allah/Olto. Allaha, yaxud Oltoya tapınanlar həyatlarını yönləndirən, nə cür dü­şü­nüb, hərəkət edəcəklərini söyləyən diktator din adam­ları və vaizlərin olduğu güclü teokratik dövlətin insan­lı­ğı xilas edəcəyinə inanır, bunu təkbaşına bacarmayacaqlarını düşünürlər. Bu, Hindu Brahmanizminin bir formasıdır.

Tanrı deyillər. Amma mükəmməl fərdlər, ustadlar, rəh­bərlər­, yarı allahlardılar. Tanrılarınkına bənzəyən adları var: Xrist, Xristos, Rəbb, Allah, Tenri və İsa. Xesus Kristin Türk dilindəki qarşılığı Məsih (Messiah) və İsadır.

Tenqriyə ibadət edənlərin seçə biləcəkləri bir çox ilahi vardır. Oxucuların fikrini qarışdırmamaq üçün, mən sadəcə bir neçəsini qeyd etdim.

Qədim türklər, inandıqları “daxili tanrı”ları nə olursa-ol­­sun, dini mərasimləri hər kəs üçün eyni olan Tenqri mə­bə­din­də edərdilər.

Yazıçı Murad Adcı yuxarıda yazılanların çoxunu təs­­diqləyir:

“Uca Tenqri, yəni türk mədəniyyətinin qəlbi kimdir?

Tenqri göydə əyləşən görünməz bir ruhdur. Uludur. Göy­dən və bütün dünyadan Ucadır. Buna görə də əski türk­­lər Onu “Sonsuz mavi Göylər”, yaxud “Xan-Tenqri”, – deyə hörmətlə adlandırırdılar. “Xan” ifadəsi onun qalaktikadakı hakimiyyətinə işarə idi.

Tenqriyə olan inancın hikmətini və dərinliyini qav­ra­­maq üçün insanlar aşkar bir gerçəyi anlamalı idi: “Tanrı birdir, O, hər şeyi görür”. Ondan bir şey giz­lət­mək mümkün deyil. O, malikdir, O, hakimdir.

Türk milləti o zamanlar “İlahi cəzadan qorxma düs­tur­u” ilə yaşayırdı. Lakin dəhşətlə yox. İnsanlar bu­na əmin idilər: Dünyada uca ədalət vardır. Bu, ilahi əda­lət­­­dir. Ondan kimsə yaxa qurtara bilməz – nə kral, nə də kö­lə.

Tanrı… Himayə və cəza bir varlıqda. Türklərdəki tək tan­­rı inancı  buna söykənirdi.

Din… Məhz türk millətinin mənəvi mədəniyyətinin ən üstün nailiyyəti: insanlar bütpərəstlikdən uzaq­laş­dı­lar. Onlar Tenqriyə daim fərqli xitab etdilər: Boq (Boqda, yaxud Boje), Xoday (və ya Koday), Alla (və ya Ollo), Qospodi (ya da Qozbadi).

Altay dağları bu sözləri 2500 il əvvəl eşitdi. Təbii ki, Tenq­­riyə xitablar fərqli idi.

Lakin “Tanrı” sözü daha çox adam tərəfindən tələf­füz edildi; bu söz “sülhə, rahatlığa və kamilliyə qovuş­maq” mənasını verirdi. Artıq türklər Tanrı adı altında müha­ribə­lə­­rə gedir, hər bir çətin işə Tanrı ilə girişirdilər.

“Xoday” xitabı (hərfi tərcüməsi “xoşbəxt ol” de­mək­dir) fərqli idi; o, bu dünyada hər şeyə qadir olan Tenq­ri­yə işarə idi. Dünyadakı hər şeyin yaradıcısı, var edəni… Qa­diri-mütləq, xoşbəxtlik verici mənaları da buradan gəlir. “Alla”nı (Ala) qədim türklər nadir hallarda – sadəcə Uca Xan Ten­qridən nə isə istədiklərində tələffüz edirdilər. Ən məh­­rəm şeyləri… Bu söz türkcə “al”dan (əl) gəlirdi.  Baş­qa sözlə, “verən və alan” məhz bu zaman “alla” [Allah] kəlməsi işlədilirdi. Onu tələffüz edərək dua oxumaq və Sonsuz mavi Göyə əl açmaq adətdən idi. “Qospadi” sözü də çox nadir hallarda işlənirdi. Yalnız din adamları onu söyləmək ix­­ti­yarına sahib idilər. O, hərfbəhərf “gözü açan”, yaxud “gözə işıq verən” mənasında idi. Bu, Tenqriyə ən uca, ən məhrəm xitab hesab olunurdu. Çox dərin bir mə­nası var idi. Ruhən təmiz, dindar adam onu söy­lə­yə­rək hadisələrin görünməyən tərəfini an­lamaq üçün doğru yola yönləndirilməsini niyaz edər­di. İllər keçdikcə, insanların dua etmək, bayram ke­çir­­mək, oruc tutmaq qaydası daha kəskin və açıq şə­kil­də məlum olmağa başladı. Bu qaydaları “ayin” ad­lan­dırdılar. Ayini din adamları idarə etdi. Türk din adam­ları digər insanlardan geyimləri və aydın fikirləri ilə fərqlənirdilər. Onlar uzun qaftanlar və sivri uclu papaq­larla gəzirdilər.  Ən yüksək rütbəli ruhanilər ağ qiya­fə geyinirdilər; qalanları isə qara geyimdə olurdular. Təbii ki, qə­dim sənətkarlar din adamlarını Altay qayalıqlarına “həkk etdilər”. Bu gün onların necə olduqlarını, xalqın onları ne­­cə adlandırdığını, dini yayan əsra­rən­giz “bəyaz qiyafəli gəzgin-dərvişləri” bu təsvirlərə baxaraq tanıyırıq.

Türklər dörd tərəfi bə­­­ra­bər uzunluqda olan xaçı Xan-Tenqrinin simvolu seçdilər və buna “aji” adını ver­­dilər. Qeyd etmək lazımdır ki, qədimdə Türk mə­də­niy­­yəti xaça aşina idi. “Əyri” xaç isə cəhənnəmin və əski yer­­altı tanrıların simvolu idi.

Əvvəllər xaçın quruluşu  sadə idi, sonra əsl sə­­nət əsəri oldu. Bunları zərgərlər edirdilər. Onlar ruhu parıl­dat­ma­sı və güldürməsi üçün xaçı qızıldan düzəldir, də­­yərli daşlarla bəzəyirdilər.

Əyri xaçlar Altayda, təxminən üç-dörd min il əvvəl mey­­dana gəldi. Ancaq, doğrusu, bunlar yenə də xaç de­yil­­­dilər. Onu Tenqri inancı haqqında bilən avropalılar “xaç” adlandırdılar.

Xaç, yəni, iki xəttin kəsişməsi. Tenqri simvolunda heç bir kəsişmə yoxdur. Burada başqa bir məna var. Gü­nə­­şin dairəviliyi təsvir edilir, ondan isə dörd şüa ya­yı­lır. Tenqri məhz belə simvolizə edilib.

Günəşin şüaları. Daha doğrusu, eyni mərkəzdən gə­lən ilahi nemətlərin işığı. Onlar əbədi olaraq türk ru­ha­ni mədəniyyətinə işarə edən Göyün təbiətinin  simvollarıdır. Sonsuz Mavi Göylərə inanan bir mil­­­lətdə başqa cür ola da bilməzdi.

Bəzən, Tenqrinin simvoluna aypara da əlavə etdilər. Bu isə tamam ayrı məna verir, zamanı (bu dünyanı) və əbədiliyi (o biri dünyanı) xatırladırdı. Onsuz da qə­dim türklər zamanı ayın və günəşin birliyi kimi anla­yır­dı­­lar. (Onların on iki ilə əsaslanan təqvimi də buradan gə­lir).

Tenqrinin simvolunu savaş sancaqları üzərinə həkk et­­dilər. Onu zəncirlərə taxaraq sinələrində daşıdılar. Alın­­­larına döymə etdirdilər. Sənətkarlar onları bəzəklərə və motivlərə işlədilər. Başqa cür necə ola bilərdi? Milli adət-ənənələr də məhz belə yaranır.

Dravidian müqəddəsi dostum Şri Subaş Boseyə Ten-q­ri kəlməsinin nə məna verdiyini bilib-bil­mə­­­diyini soruşdum.

Sual:

“Əziz Bose qardaş.

Sənə göndərdiyim, türk tarixçisi Murad Adcının elek­tron kitabını yəqin ki artıq oxu­mu­san. Qədim türklərin Tanrısı Tenqridən bəhs edir. Bu kəl­­mənin gerçək mənasını tapmağa çalışırdım. Əksər vaxtlarda  han­sısa sözün mənasını tapmaq üçün san­skritcə lüğətə baxmaq kifayət edirdi. Lakin bu dəfə tapa bil­mədim. Hinduizmlə bağlı araşdırmalarımda da tapa bil­mədim. Ancaq cənab Adcı türklərin Hindistana köç­dü­yü zaman Ramanaların və ya hindlilərin Tenqrini baş­lıca tanrılardan biri kimi qəbul etdiyini söyləyir. “Giri” sözünün “dağ və Meru dağını əhatə edən səkkiz dağ” mənasını verdiyini anladım. Ancaq “Ten”in mə­na­sı­nı tapa bilmədim. Linqvistik baxımdan “Danu” sö­zü­nə yaxındır. Rusiyadakı türk respublikalarından biri Danu, Tuva, ya da Tıva adlanır. Bəzi Cənub-qərbi Amerikalı hindu qəbilələrinin də özlərinə Tanu, ya­­xud Teva deməsi olduqca qəribədir. Qardaşım Bose, Tenqrinin hansı Hindu tanrısı olduğunu deyə bilər­sənmi? Kubera olacağından şübhələnirəm. Bəl­kə, Şiva da ola bilər. Kubera ehtimalını düşün­mə­yi­min səbəbi, onun dəmiri kəşf etməsidir. Kuberanın di­gər adı da “fateh” mənasındakı Danudur. Sən nə de­yir­sən? Mə­nimlə razılaşmağa məcbur deyilsən. Çünki cid­di mənada fikrini öyrənmək istəyirəm.

Cavab:

“Əziz Gene qardaş.

Tanrı Kuberanın digər adı “Tanatxan”dır.

Tenqri kəlməsi tamilcədəki Thenqriyə bənzəyir. Then, ya da ten (güney) mənasındadır. Therku kəlmə­si­nin qısaldılmış forması Temdir. Qri, yaxud Kridağ mə­na­sındadır, Himalaya-İmmayamın cənub (Then, yaxud Ten) hissəsindəki dağdır (Qri). Tamil Nadunun bir çox ye­rində və qismən Maduray şəhərinə və həndəvərinə  ça­tan xoş (Tendral) rüzgarların gəldiyi ərazi olan Pothigiamalay dağına Tenqri deyirlər. Müqəddəs Aqas­ti­­ya­nın Pothigiamalayda (Tenqridə) qaldığı söyləni­lir. Ma­­layın da təpələr, yaxud dağ mənasına gəldiyini də bil­­­məlisən.

Tanam – qızıl deməkdir. Qri, yaxud Krini buna əlavə etsək, Meru dağı olaraq bilinən “Qızıl dağ” mənasını ve­rər. “Dhan+vandari”, yaxud “Tan vandri” adlı bir İlahə adı da var.

Bu ikisini müqayisə etsək, “Tenqri” dedikdə, İlahə­lə­rin yaşadığı yer olan Meru dağının nəzərdə tutulması müm­­kündür.

İsa Məsihin ruhani olaraq və qan bağıyla qədim Kris­tayaların (Arilər) soyundan gəldiyini iddia etdiyimə görə, İsa Mə-sihin ilk insan olduğu məsələsini müzakirə edər­kən “Tanrı” kəlməsinin üstünlüyünə yol verə­cə­yəm. Şübhəsiz, dünyada Tanrı üçün işlədilən bir çox ad var­dır. Ehtimal ki, Tufandan əvvəl və sonra dünyada Tan­rı üçün işlənən ən məşhur ad Tenqri, ya da Tenriydi. Adın bir mənası yoxdur. Vacib olan say əldə etməkdir”.

Tanrı kəlməsinin əsl mənası, yaradılışın dişi (matri­ar­xat) olduğuna işarə edir. Bununla bağlı heç bir şərhim yox­dur. Bose qardaşın da izah etdiyi kimi, bəlkə də bun­­ların heç biri lazım deyil.