Senet.az “Anamın Kitabı” Ədəbi müsabiqəsinə göndərilən Cavidan Mirzəzadənin “Dilbər” pyesini təqdim edir:
“Dilbər”
Pyes
İştirak edənlər:
Cəmil – 23 yaşında gənc.
Dilbər – 20 yaşında gənc və gözəl qız, Cəmilin sevgilisi. Qonşudurlar.
Dilarə – Dilbərin anası.
Saday – Dilbərin atası.
Novruz – Kəndin zəngin sakinlərindən biri.
Polad – Novruzun oğlu, ailəsindən ayrı yaşayan zəngin bir gənc.
Tural – 35 yaşlarında, tanınmış yazıçı, Cəmilin qohumu.
Xasay – 30 yaşlarında, yekəpər, dəliqanlı, Cəmilin qohumu.
Oqtay – 45 yaşlarında, Sadayın qardaşı.
Hadisələr 20-ci əsrin əvvəllərində, Azərbaycan kəndlərindən birində vaqe olur.
1-ci səhnə
Cümə günü. Sadayın evi. Qonaq otağı. Dilbər fikirli halda oturub. Dilarə gəlir.
Dilarə
Bu qız da kədərli görünür yenə…
Nə dərdin varsa aç, aşkar et mənə.
Dilbər
Dərdim yoxdur mənim…
Dilarə
Yalan deyirsən!
Bilirəm sən kimin fikrin çəkirsən.
Ağlını başından almış o Cəmil.
Amma bil, bu sevda alınan deyil.
Dilbər
Ah, niyə, nə üçün belə deyirsən?
Dilarə
Atan razı deyil, sən ki bilirsən…
Deyir ki, Polada verəcək səni.
Zəngindir, varlıdır, tapılmaz təni.
Dilbər
Ölərəm, getmərəm heç vaxt Polada.
İstər malik olsun min şöhrət, ada.
Bunların hamısı cəfəngiyyatdır.
(ağlayaraq)
Ah bu nə ömürdür bu nə həyatdır?!
Daha intihara səbəb yox, yəni
Bir gündə öldürər ayrılıq məni…
Görən sevə-sevə ölmək asanmı?…
Dilarə
Atanın sözündən çıxacaqsanmı?
O bu cür məsləhət bilirsə demək,
Səndə dediyini edəsən gərək.
O sevgi dediyin boş bir xəyaldır.
Arı pətəyində sanki bir baldır,
Yedikcə boğazın bağlayar yara…
Dilbər
Gərəksə dözərəm min ahu zara,
Sevgimdən əlimi çəkmərəm qəti!
Dilarə
(biraz yumşalır)
Ehh.. Bilirəm bu sözlər boş, müvəqqəti…
Məndə bir zamanlar sevmişəm, qızım,
İndi çoxdan sönüb tale ulduzum.
Mən də öz atamın məsləhətilə,
O gənc xəyalları vermişdim yelə…
(ağlayır)
(sükut)
Böyüyün sözündən yayınmaq əbəs.
Atana nə cavab verəcəksən bəs?
Dilbər
Bilmirəm, bilmirəm, ana,
Gərəksə keçərəm qarşısına mən
Deyərəm sözümü heç çəkinmədən.
Olmasa, qıyaram bu cavan cana.
Dilarə
Ah qızım, gənc yaşda bu fikir nahaq,
Sən ölsən, ölərəm mən səndən qabaq.
(qucaqlayır)
(Saday yan otaqdan girir)
Saday
Nə olub, Dilarə, niyə ölürsən?
Dilarə
“Ölürəm” demədim, səhv eşitmisən…
Saday
Səhvmi? Qabağında dayanmayıb kar!
(Dilbər getmək istəyir)
Dur ay qız, səninlə bir söhbətim var…
(Dilbər oturur)
Dilarə
Nə isə baş verib?
Saday
Yox, yox,
Dilbər
(öz özünə)
Hələ ki…
Saday
Yəqin tanıyırsız bizim kənddəki,
O zəngin, bəyzadə, Novruz qardaşı.
Dilarə
Hə… Zəngin, hündürboy, çox olar yaşı…
Saday
Dayan, dayan görüm… Belə tələsmə.
Qoy mən nəql eləyim sözümü kəsmə…
(oturur)
Bir gənc oğlu da var, görkəmli Polad!
Həm gənc yaraşıqlı, həm bir istedad!
Yayılmış şəhərə şöhrəti, şanı.
Onun tək qüvvətli, həm zəngin hanı?
Bir az hadisəni qabaqlamışam,
Onu 1-2 yerdən soraqlamışam…
Ayrıca ev filan, həyatı varmış!
Atadan, anadan ayrı yaşarmış…
Novruz söylədi ki, günlərdən biri,
Onun oğlu görmüş bizim Dilbəri…
Bəlli, bizim qızda könlü var yəni,
Novruz da tanıyır bizim ailəni.
Dedi bazar günü elçim sizdədir…
(Dilbərin halı dəyişir)
(süküt)
İndi siz söyləyin, fikriniz nədir?
Dilarə
Əgər doğrusunu söyləsək sənə,
Qorxuram özündən çıxasan yenə.
Dilbərin başqa bir sevgilisi var…
Saday
(ayağa durur)
Boş-boş danışmayın, yenə başlayıb…
Novruzla danışdıq. Ayıbdır, ayıb!
Poladdan artıqmı olacaq biri?
Dilbər
Həyatdan hər kəsin vardır öz yeri.
Saday
Sən hələ danışma, rədd ol otaqdan!
Bu qədər abırsız olarmış insan!
(Dilbər gözləri dolmuş halda çıxır)
De görüm, kimdir bu bəxtəvər cavan?
Dilarə
Cəmildir, qonşudur, sən tanıyarsan…
Saday
(ağız əyərək)
Hə, hə tanıyıram, o yoxsul Cəmil,
Qoy tayını tapsın, bizə tay deyil…
Dilarə
Amma qorxuram ki, bizim bu Dilbər,
Gəncdir, fikrə düşər, intihar edər…
Saday
Nə? İntiharmı?
Dilarə
Hə,hə intihar.
Qorxuram o cavan canına qıyar.
Saday
Yox, yox nə intihar, həqiqət budur:
Zənniycə, bu sözlə bizi qorxudur…
Poladdır onun bir qisməti varsa.
Yaxında o bizə qohum olarsa,
Dilbərin, həm mənim artar hörmətim.
Qız da xoşbəxt olar. Budur niyyətim.
Dilarə
Təki elə olsun,
Saday
Elə olacaq!
Sən get elçiliyə hazırlaş ancaq.
2-ci səhnə
Yaşıllıq bir ərazi, Cəmil ağaclardan birinin altında dayanıb, Dilbəri gözləyir.
Cəmil
Necə qəribədir zəmanəmiz, ah…
Aşiq 1 günahkar, sevmək 1 bir günah.
Çətindir qovuşmaq öz dilbərinə,
Gərək hər əzaba gərəsən sinə.
Zalımı yıxasan zülmün atından,
Məhrum eyləyəsən öz həyatından.
Eşqin dolaşıqlı yolları vardır,
Kim ki keçə bildi, o bəxtiyardır…
Yoxsa hicran, həsrət qismətin olar,
Sevgi dolu qəlbin kədərlə dolar.
Yox, yox Dilbərimi çox sevirəm mən
Gərək sahiblənim mən ona hökmən…
(Dilbər gəlir)
Ah Dilbər, gəldinmi?
Dilbər
Gəldim nəhayət.
İznsiz gəlməyə etdim cəsarət…
Yenə inad edir atam həm anam,
Sanki sevmək ilə mən günahkaram.
Cəmil
Gün gələr bəxtinə bir günəş doğar.
Dilbər
Yox, yox, Cəmil, sənə pis xəbərim var.
Cəmil
Nə olub?
Dilbər
Anamla danışdım gecə,
Səni sevdiyimi dedim sadəcə.
Cəmil
Nə dedi?
Dilbər
Alınmaz bu iş heç zaman.
Atam razı deyil. Edirəm güman,
Başqa birisinə verəcək məni.
Eşqimiz də sona çatacaq yəni…
(ağlayır)
Cəmil
Sonamı çatacaq? İmkan vermərəm.
İstər dünya olsun bizə qarşı cəm.
Dilbər
Sən nə edərsən et, atam inadkar.
Bəlli, mənim üçün namizədi var…
Cəmil
Dilbər, yoxsa səndə ona tərəfsən?
Dilbər
Yox, yox, bax sadəcə çarəsizəm mən.
Nə edim əlimdə deyil taleyim,
Məcburam atamın dediyin deyim.
Bir Novruz adında dost tanışı var,
Elçi gələcəklər mənə bu bazar.
Cəmil
Yox! Əsla bu işi belə qoymaram.
Mənim olmalısan nə qədər varam.
Sənsizlik həyatı zülm edər mənə,
Möhtacam sevginə, möhtacam sənə.
(əllərini tutur)
Dilbər
Bilirəm…
Əfsus ki, həyat qəddardır.
Yaxşısına düşmən, pisinə yardır…
Cəmil
Bu qədər bədbinlik eyləmə daha.
Hər gecə, hər gündüz yalvar Allaha.
Şübhəsiz gələcək köməyimizə.
Dilbər
Onun nə köməyi dəyəcək bizə?
Dəysəydi dəyərdi bu vaxta qədər.
Bütün dualarım getməzdi hədər…
Cəmil
Ah, bu nə sözlərdir eşidirəm mən?
Yoxsa ağlını da itirmisən sən?
Dilbər
Sadəcə ümidim yoxdur Allaha.
Bütün ümidimi üzmüşəm daha…
Gərək yaratmazdı məni əzəldən,
İndi bədbəxt edib… Nə gəlir əldən?
Cəmil
Sən nə danışırsan? Yaraşmır sənə.
Bu bədbəxtlik deyil, deyirəm yenə,
Gün gələr ömrünə bir bahar doğar,
Hər gəncin bu sayaq qayğıları var…
Dilbər
Of, heç nə bilmirəm, bilmirəm daha.
Hirsimi tökürəm sanki Allaha.
Sevgidə də bəxtim gətirmədikcə,
Bu qara taleyim heç gülmədikcə,
Allahı sayıram yalnız səbəbkar.
Yəqin günahımı o bağışlayar…
Cəmil
Əlbət, rəhmlidir o yetərincə…
(sükut)
İndi sən get evə bir qədər dincəl.
Bir qərara gəlib edərəm xəbər.
Dilbər
Ümid edirəm ki xoş xəbər gələr.
Səni çox sevirəm,
Cəmil
Mən səndən də çox.
Sevgimin dünyada bərabəri yox…
(Dilbər gedir)
Ah gözəl Dilbərim, gözəl afətim,
Tək sənə aiddir saf məhəbbətim…
Yerlə göy bir olub, tufan qopsa da,
Ölərəm, mən səni vermərəm yada…
3-cü səhnə
Cəmilgilin evi. Cəmil və Tural oturublar.
Tural
Hə, qardaş nə oldu bir danış görək,
Niyə fikirlisən? De bizdə bilək.
Cəmil
Başımda nə qədər fikir var inan.
Tural
Nə olub?
Cəmil
İstərsən danışım, dayan.
Dünən Dilbərimlə görüşdüm yenə,
Bu dəfə pis xəbər gətirdi mənə,
Atası Polada verir Dilbəri.
Sabah gələcəkdir, var elçiləri…
Tural
Ah bu çox pis oldu, özü də çox pis.
O cür gözəl qızın atası naqis…
Cəmil
İndi gəl sən mənə bir məsləhət ver.
Təlaşdan özümə tapmıram bir yer.
(nifrətlə)
Gedib öldürümmü alçaq Sadayı?
Bəlkə alçaqların azalsın sayı…
Tural
Axı öldürməklə bir iş düzəlməz.
Heç bir şey bu dilin yerini verməz.
(dilini göstərir)
Cəmil
Heç başa düşmədim?
Tural
Bu dil var ikən,
Niyə zindanlara düşəsən ki sən?
İnsanıq, hər kəsin bir səhvi olar.
Şübhəsiz Sadayın burda səhvi var.
Danışıb yoluna qoymaq asandır.
Şübhəsiz anlayar, o da insandır.
(Xasay gəlir)
Ah, əmioğlu da gəldi nəhayət.
(durub görüşürlər)
Xasay
Mən başa düşmürəm bu nə cəsarət?
Mənsizmi başladı söhbət bu dəfə?
Bəlkə qulaqlarım yol verir səhvə?
Tural
Yox, yox əmioğlu səhv eşitmədin.
Elə danışırdıq bunun söhbətin.
(Cəmili işarə edir)
Xasay
Hə, hə xəbərim var, dedi qardaşım.
Fikrini çəkməkdən ağrıdı başım.
Amma özünə də dedim bunu mən,
Silahla həll olar belə iş hökmən!
(cibindən bıçaq çıxarır)
Tural
Sən nə danışırsan? Belə şey olmaz!
Belə qanlı söhbət bizə yaramaz.
Cəmil
Düzdür Xasay qardaş belə etmə gəl.
Şeytana məxsusdur bu qanlı əməl.
Xasay
Nə bilim, mənimçün bu tək çarədir…
(bıçağı cibinə qoyur)
Yaxşı bəs sizlərin fikriniz nədir?
Tural
Gedib danışarıq deyirəm sabah,
Özü kömək olsun qoy bizə Allah…
Xasay
Gedib danışmaqla iş həll olarmı?
Cəmil
Mən də onu dedim.
Tural
Başqa yol varmı?
Xasay
Yoxdur…
Tural
Elə isə dinləyin məni.
Dil özü qılınc tək kəsər düşməni.
Elə bax üçümüz gedərik sabah,
Gedib danışmaq da deyil ki günah?
Çalışıb doğruldaq etimadını.
Bir az tərifləyək təmiz adını.
Biraz qılığına girə bilərsək.
Həyata keçəcək bu arzu, dilək…
Xasay
Bəs başa düşməsə?
Tural
Ölməyib Xasay,
Tez kəsər başını, həm də solaxay!
(gülürlər)
4-cü səhnə
İlk səhnədəki otaq. Günorta. Dilarə, Saday, Oqtay oturmuşlar. Birdən qapı döyülür, Dilbər açır, Xasay, Tural və Cəmil içəri girirlər.
Hamı bir-biri ilə görüşür, əyləşirlər.
Saday
(acıqlı və təəccüb içində)
Düzü gözləmirdik gəlişinizi.
Tural
Əfsus ki, narahat eylədik sizi…
Saday
Yəqin ki, səbəbi öyrənmək olar?
Tural
Əlbəttə, hər şeyin bir səbəbi var.
İcazə versəniz bir qədər qısa.
Söyləyim, dinləyin səbriniz olsa…
(Saday başı ilə razılıq bildirir)
Deməli Saday bəy, dostumuz Cəmil.
(işarə edir)
Yəqin ki, o sizə heçdə yad deyil.
Odur səbəbkarı gəlməyimizin.
Düzü…
Qızınızı sevir o sizin…
Saday
(ayağa qalxır)
Daha dinləməyə yoxdur ehtiyac,
Sizin dərdinizə məndə yox əlac.
Yoxsula verəcək qızım yox mənim
Tayı deyilsiz siz mənim ailəmin.
Daha bu kandarda görməyim sizi.
Bir daha narahat etməyin bizi.
Xasay
(ayağa durur)
Sən artıq aşırsan bil ki həddini
Bil öz sözlərinin hədd, sərhəddini!
Cəmil və Dilarədən başqa hamı ayağa qalxır.
Oqtay
Yaxşısı sən al o səsindən biraz
Xasay onun üzərinə yeriyir. Tural imkan vermir.
Tural
Dayanın! Bunlara nə ehtiyac var?
Davayla bir işmi həll etmək olar?
Söz ilə savaşdır bu məqsədimiz
Axı yetkinlərik, uşaqmıyıq biz?
Hər kəs oturur.
Sükut.
Tural
Yaxşı Saday kişi, söylə görüm sən
Qızını bu yaşda bədbəxt edirsən?
Niyə istəmirsən çatsın kamına?
Gərəkdirmi kimsə batsın qanına?
Gəl daha bu daşı at ətəyindən
Əl çək çirkab dolu o məqsədindən
Yoxsa istəyirsən öləndən sonra
Tərk edib dünyanı köçəndən sonra
Lənət yağdırılsın arxanca sənin?
Bu belə olacaq, buna ol əmin…
Saday
Heçdə belə deyil!
Öz övladıma,
Atalıq etmişəm, layiq adıma.
İndi istəyirəm xoşbəxt olsun o.
Yoxsa yoxsulluqla gül tək solsun o?
Tural
Pulu 10 il sonra qazanmaq olar,
Bu gün boş olan cib gün olar, dolar
Amma sən qızını bədbəxt eyləsən
Daha xoşbəxt olmaz, hər nə söyləsən!
Saday
Bu boş sözlərini özünə saxla.
Bircə iş düzəlmir xoşbəxt olmaqla,
Puldur səbəbkarı hər xoşbəxtliyin.
Əgər pulun varsa söylə yox nəyin?
Hər şeyi pul ilə qazanmışam mən.
(Dilbər qəfildən özünü içəri atır)
Dilbər
Namus, vicdan da al özünə hökmən!
Saday
(səsini ucaldaraq)
Nə?
Dilbər
Əvvəl oxumaqdan kəsdin əlimi
Pula qurban verdin hər əməlimi
Yazıq anamı da bədbəxt etmisən
Bəsdir bu qəddarlıq, artıq yetmisən!
Pula da bu qədər həris olarmı?
Dünyada sənin tək alçağı varmı?
Bu cür bir yalanı gizlətmək çətin:
Ögey atalıq da edə bilmədin…
Qul tək işlədirdin yazıq atamı
İndi söyləyirəm eşitsin hamı!
Qarşınızda duran bu miskin insan,
Atamın ağası olub bir zaman.
Atam vərəmlədi dərddən, fikirdən.
Allah buna övlad vermədiyindən,
Məni övladlığa götürüb…
Xasay
(kinayə ilə)
Əhsən!
Hamı təəccüblənir. Dilarə ağlayır. Dilbər paltarından çıxardığı xəncərlə atasına tərəf cumur.
Dilbər
Əclaf məhv elədin ömrümü daha.
İndi get hesabın ver sən Allaha.
Sadayın üstünə cumur, Saday qəsdən, həmdə özünü müdafiə edirmiş kimi bıçağı ona sancır.
Cəmil
Ah Dilbər!
Dilarə
Dilbərim!
Oqtay
Nə oldu sənə?!
Dilbər can verir.
Cəmil
Əclaf! Sənin qanın halaldır mənə!
Sadayı vurur, xəncəri alıb onu öldürür. Yaxınlaşan Oqtayı isə Xasay bıçaqla vurur. Cəmil və Dilbər ağlayır.
Tural
Ah dostum nə etdin, nə etdin Cəmil?
Sənə demişdimmi bu lazım deyil…
Şübhəsiz hər səhvin bir cəzası var,
Edilmiş hər səhvdən yeni səhv doğar…
SON
