Alman filosofu Arthur Schopenhauer (1788–1860) XIX əsrin ən təsirli düşünürlərindən biridir. Onun fəlsəfəsi həyatın mahiyyətini, insanın əzab və istəklərini, həmçinin sənət və estetik təcrübənin rolunu anlamağa yönəlmişdir. Şopenhauer üçün əsas anlayış “iradə”dir — həm həyatın hərəkətverici qüvvəsi, həm də əzabın əsas mənbəyi. Onun əsərləri insan təcrübəsinin fəlsəfi və etik aspektlərini dərindən işıqlandırır.
Şopenhauer fəlsəfəsinin mərkəzində iradə anlayışı dayanır. O, iradəni həyatın əsas hərəkətverici qüvvəsi hesab edirdi. İnsan arzuları və ehtiyacları bu iradənin təzahürüdür. İradə sayəsində biz həyatda fəaliyyət göstərir, öz məqsədlərimiz uğrunda mübarizə aparırıq.
Lakin filosof vurğulayır ki, bu iradə qaçılmaz olaraq əzab gətirir. Arzuların və ehtiyacların tam təmin olunması mümkün deyil, hətta qismən təminat da müvəqqətidir. Bu səbəbdən insan daim narazı qalır və əzab çəkir.
Şopenhauer insanı arzuların zəncirlərindən azad olmağa çağırır. Onun fəlsəfəsində ən yüksək məqsəd — iradəni inkar edərək, dünyadan müəyyən qədər ayrılaşmaqdır.
-
Pasiv mövqe: İnsan öz istəklərini minimuma endirməli, həyatı yalnız müşahidəçi kimi yaşamalıdır.
-
Arzuların rədd edilməsi: Həyata qarşı aktiv can atmaqdan imtina etmək, əzabın əsas mənbəyini aradan qaldırır.
Şopenhauer iddia edirdi ki, yalnız belə bir yanaşma insanı sakitlik və əzabdan azadlıq vəziyyətinə gətirir.
Şopenhauer fəlsəfəsində sənət və estetik təcrübə xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. O hesab edirdi ki, sənət insanı müvəqqəti olaraq əzabdan azad edə bilər və dünyadakı gözəlliyi hiss etməyə imkan verir.
-
Sənət vasitəsi ilə qaçış: Musiqi, rəsm və ədəbiyyat insanı arzuların əsarətindən uzaqlaşdırır.
-
Həqiqətin ifadəsi: Şopenhauer sənəti həqiqətin ən yüksək ifadəsi hesab edir və onu əzabdan qurtulmaq üçün bir metod kimi qiymətləndirir.
Beləliklə, sənət yalnız zövq vasitəsi deyil, həm də fəlsəfi və etik vasitədir.
Şopenhauer fəlsəfəsi yalnız metafizik aspektlərlə kifayətlənmir, eyni zamanda dərin etik prinsiplərə malikdir.
-
Həyat iradəsinin təsiri: İnsan yalnız öz iradəsini deyil, həm də başqalarının iradəsini nəzərə almalıdır.
-
Həmrəylik: Əsas etik prinsip — başqalarına qarşı şəfqət göstərməkdir.
-
Eqoizmdən uzaqlaşma: İnsan yalnız öz mənafeyi uğrunda deyil, başqalarına yardım etmək üçün də hərəkət etməlidir.
Şopenhauer hesab edirdi ki, şəfqət və həmrəylik insanın əzabdan qismən azad olmasına və etik olaraq doğru yaşamasına imkan verir.
Şopenhauer düşüncəsi XXI əsrdə də aktualdır:
-
Həyatın çətinliklərini qəbul etmək: Arzuların həmişə qismən təmin olunduğunu anlamaq insanın əzabla mübarizəsini asanlaşdırır.
-
Şəfqət və etik davranış: Həmrəylik prinsipi fərdi və sosial həyatın harmoniyasını qoruyur.
-
Sənət və estetika: Müasir insan üçün sənət həm ruhun dincəlməsi, həm də dünyanı daha dərindən anlamanın vasitəsidir.
Şopenhauer fəlsəfəsi iradə, əzab, sənət və etik davranış anlayışlarını birləşdirir. Onun fikrincə:
-
Həyat iradəsi insanı hərəkətə gətirir, amma eyni zamanda əzabın səbəbidir.
-
Arzuların inkarı və dünyadan müəyyən qədər ayrılaşma insanı sakitlik və azadlığa aparır.
-
Sənət müvəqqəti olaraq əzabdan qurtulmaq və həqiqətin gözəlliyini yaşamaq üçün bir vasitədir.
-
Həmrəylik və şəfqət etik həyatın əsas prinsipləridir.
Beləliklə, Şopenhauer fəlsəfəsi həm metafizik, həm etik, həm də estetik aspektləri ilə insan həyatının dərinliyini anlamağa imkan verir.