“Ulduzlu Gecə”-Bir rəsmin tarixçəsi

Senet.az-da yeni rubrika: "Bir rəsmin tarixçısi".

Bu rubrikada dünya və Azərbaycan rəssamlığının məşhur tabloları seçilərək onların yaranma prosesi, gizli detallar, tarixi kontekst, rəssamın həyatındakı yeri və əsərin sənət dünyasına təsiri haqqında maraqlı hekayələr təqdim olunacaq. Hər yazı bir rəsmin arxasındakı insanı, dövrü və hadisələri canlandıraraq oxucuya əsəri yeni gözlə görmək imkanı yaradacaq. Layihənin məqsədi sənət əsərlərinin dərinliklərinə enərək rəsmlərin yaddaşını, tarixçəsini və hikmətini günümüzə daşımaqdır.

“Ulduzlu Gecə” – Daxili Fırtınanın Səssiz Nidası

Vincent van Qoqun 1889-cu ildə çəkdiyi “Ulduzlu Gecə” təkcə dünya rəssamlığının ən tanınan tablolarından biri deyil, həm də sənət tarixində insan ruhunun eniş-yoxuşlarını ən təsirli şəkildə əks etdirən əsərlərdən biridir. Bu tablo rəssamın psixoloji sarsıntılar, daxili böhran və yaradıcı yüksəlişlərlə dolu həyatının ən dramatik mərhələsində – Saint-Rémy-de-Provence’dakı psixiatrik xəstəxanada qaldığı dövrdə yaranmışdı.

Yaranma şəraiti – xəstəxananın pəncərəsindən bir kainat

Van Qoqun bu tabloya ilham verən mənzərə, xəstəxananın dar pəncərəsindən görünən sakit provens gecəsinin mənzərəsi idi. Amma tablo sakin bir gecənin foto-real təsviri deyildi – əksinə, rəssam real mənzərəni özündə dərin emosional fırtınalara çevirmişdi. O, eyni gündə məktubunda qardaşı Teoya yazırdı:

“Gecələr daha canlıdır. Günəşli gündən daha çox rəng var gecədə.”

Bu fikir əsərdə öz əksini tapır: ulduzlar adi işıq nöqtələri deyil, sanki nəhəng enerji burulğanlarıdır; göy qübbəsi sabit səma deyil, dalğalanan bir okeandır.

Kompozisiya – hüzurla narahatlığın qarşıdurması

Tablonun sol tərəfində yüksələn nəhəng kiparis ağacı sanki alov dilimi kimi göyə uzanır. Kiparis – Van Qoqun yaradıcılığında tez-tez rast gəlinən simvol – həm ölümü, həm də əbədiyyəti ifadə edir. Rəssamın psixoloji vəziyyəti nəzərə alındıqda bu simvol seçimi təsadüfi deyildi.

Arxa plandakı kənd isə tam əks emosiyanı yaradır – sakit, yuxulu, işıqları solğun. Kilsənin minarəsi Provans kəndlərinə xas olmayan dərəcədə hündür təsvir edilib. Bu, Van Qoqun doğma Hollandiyanın təsirini xatırladır və onun nostalji duyğularını göstərir.

Rənglər və fırça texnikası – hər xətt bir hissin səsidir

“Ulduzlu Gecə” Van Qoqun unikal fırça texnikasının zirvəsidir.

• Burulğanlı göy – rəssamın həyəcanı, psixoloji dalğalanmaları

• Sarının parlaq tonları – ümid və işıq axtarışı

• Dərin mavi laylar – gecənin sonsuzluğu, tənhalıq və sakitlik

• Kiparisin qara-yaşıl tonu – insan ruhunun qaranlıq qatları

Van Qoqun fırça darbələri sanki ritmik musiqi kimidir. Hər xətt və burulğan enerjini hiss etdirir, gözlə izlədikcə sanki hərəkət edirmiş kimi görünür.

Elmi baxımdan maraqlı məqam

Son illərdə fizika sahəsində aparılan bəzi araşdırmalar göstərib ki, tablodakı burulğanlar turbulent axınların riyazi modelinə bənzəyir. Yəni Van Qoq qeyri-şüuri şəkildə fiziki olaraq mürəkkəb bir prosesi hiss və instinkt ilə təsvir etməyi bacarıb. Bu fakt əsərin yalnız sənət deyil, həm də elm müstəvisində dəyərini artırır.

Psixoloji yük – sənətçinin ən səmimi etirafı

Rəssamın külliyyatı arasında “Ulduzlu Gecə” bəlkə də ən dramatik daxili monoloqa malik əsərdir. O, bu tablonun çəkilişindən bir müddət sonra yazırdı:

“Mən ağrılar içində olsa da, göy mənim üçün hələ də ümiddir.”

Bu sözlər əsərin ruhunu tam izah edir: tablo gözəliklə hüzün, həyəcanla sakitlik, fırtına ilə işığın eyni anda var olduğu bir psixoloji xəritədir.

Təsiri və irsi

Bu əsər Van Qoqun sağlığında demək olar ki, qiymətləndirilmədi. O, yalnız bir rəsmini satmışdı və ömrü boyu tanınmamışdı. Lakin XX əsr boyu “Ulduzlu Gecə” modern incəsənətin ən güclü simvollarından birinə çevrildi. Bu gün rəsmin reproduksiyası dünyanın demək olar bütün muzey mağazalarında, dərsliklərdə, filmlərdə yer alır.

Bu, sənətin zaman və məkan tanımadığının ən gözəl nümunəsidir: bir xəstəxana pəncərəsindən baxan tənha rəssamın ruh çırpıntısı bu gün milyonlarla insanın daxili dünyasına toxunur.